“Mijn oom in Irak heeft aan de hele buurt gebak en ander zoetigheid uitgedeeld nadat hij had gehoord dat ik was geslaagd.” Wahhab vertelt het met een glinstering in zijn ogen. Hij is de eerste in de familie met een diploma.

Zelf is hij ook trots dat hij in november niet één, maar twee diploma’s op mag halen. Een bachelor mondiale politiek, die hij in coronatijd haalde en waarvan hij nog geen diploma heeft, en een master politieke wetenschappen in internationale betrekkingen.

Dat hij een universitair diploma krijgt, had hij nooit voor mogelijk kunnen houden. In Irak was hij een van de beste van zijn klas, hij won zelfs prijzen. Maar als yezidi, een onderdrukte geloofsgemeenschap in Noord-Irak, houdt een studie na de middelbare school vaak op. “Door vervolging en genocide van de Islamitische Staat zijn we nergens veilig. Een neef durfde het wel aan en ging naar de universiteit in Mosul. Niet veel later werd hij vermoord.”

Wahhab wist niet of hij die keuze ook had durven maken. “Hoe goed je ook bent, de meesten van ons gaan na de middelbare school op het land werken. Tomaten, zonnebloemen of watermeloenen oogsten. Ik weet niet of ik een studie had aangedurfd, waarschijnlijk was ik ook iets in de agrarische sector gaan doen.”

Geen school

Maar zijn leven liep anders want de oorlog brak uit. In 2003 vielen de Verenigde Staten het land binnen om het regime van Saddam Hoessein omver te werpen.

Wahhab was zeven jaar toen de Irak-oorlog begon. Vanwege de opgelopen spanningen tussen verschillende bevolkingsgroepen die aan de macht probeerden te komen, kon hij twee jaar niet naar school. Hij probeerde thuis met hulp van zijn ouders zijn schoolwerk af te maken.

‘Miste mijn vader enorm’

Zijn vader had geïnvesteerd in zijn Engels en was tolk geworden voor het Amerikaanse leger. Maanden was hij van huis. Als oudste zoon bracht Wahhab zijn broertjes en zusje naar school. Tussendoor ging hij zelf naar school. “Die oorlog duurde lang, als tiener miste ik mijn vader enorm. Er waren veel aanslagen in de omgeving en ik maakte me de hele tijd zorgen om mijn familie, om mijn broertjes in de klas. Door die aanslagen kwamen sommige mensen ineens niet meer thuis.”

Hij had het zelf bijna ook meegemaakt. Het gezin had een tv en een koelkast gekocht. Wahhab zou geld brengen naar de winkeleigenaar. Hij voelde zich niet lekker die ochtend, zei hij tegen zijn moeder. ‘Ik ga een andere keer wel.’ Minuten later was er een aanslag voor de winkel, de eigenaar en zijn familie, die yezidi’s waren, kwamen om.

‘Je staat op een lijst’

In 2011 vertrokken de Amerikaanse troepen uit Irak en was de vader van Wahhab zijn leven niet meer zeker. Islamitische Staat (IS) had grote delen van het land overgenomen. “Een buurman waarschuwde hem. ‘Je staat op een lijst’, zei hij, ‘je moet meteen vertrekken.’ Huilend namen we afscheid. Met alleen de kleren die hij aanhad, liep hij weg. Een oom nam ons in huis. Drie maanden hoorden we niks van hem.”

Maanden later kregen ze bericht uit Nederland. Daar had zijn vader asiel aangevraagd. Na een jaar kreeg hij te horen dat zijn gezin ook mocht komen. Heel eenvoudig ging dat niet. “We konden als yezidi niet zomaar door IS- en Al-Qaida-gebied naar de Nederlandse ambassade in Bagdad reizen, dat was veel te onveilig.”

Dus gingen ze naar Teheran, in Iran. Een busrit met het hele gezin van 28 uur door de bergen. “Een gruwelijke reis. Dan kwamen we bij de ambassade voor een gesprek van twintig minuten waarin ze vroegen: ‘Wie ben je en wie is je vader?’ Op een volgende afspraak moesten we alleen een speekselafname doen voor een DNA-test, om te controleren of wij wel echt zijn gezin waren. Vaak ging een afspraak zonder reden niet door of werd het weer uitgesteld. Konden we weer 28 uur in de bus terug. We zijn er zo’n vijf of zes keer geweest.”

Naar Nederland

De kosten, het wachten, de onzekerheid. “Het was slopend.” Na een tijdje kregen ze groen licht: het gezin mocht naar Nederland komen. Een jaar zaten ze in het AZC in Ter Apel en later in Schalkhaar, in afwachting van hun procedure mochten ze af en toe op bezoek bij hun vader. “Eens in de drie weken konden we een nacht bij mijn vader slapen. Dat was heel fijn.”

Het was weer een jaar zonder onderwijs. “Ik was inmiddels bijna 18, mijn broertjes en zusje mochten naar een basisschool. Daar was ik te oud voor en ik belandde op een mbo-taalschool omdat ik geen Nederlands sprak. Ik ben heel theoretisch en stond daar te lassen en te timmeren. Vreselijk.”

Onderwijs op eigen initiatief

Aan een docent vroeg hij wat hij moest doen om weer op zijn oude niveau te komen. ‘Volwassenenonderwijs’, adviseerde ze. Daarvoor moest hij wel eerst zijn staatsexamen halen om te bewijzen dat hij goed genoeg Nederlands sprak.

Een baantje bij de Lidl hielp daarbij. “Verschillende supermarkten namen me niet aan vanwege mijn gebrekkige Nederlands. Lidl wel. De rayonmanager vond dat ik al aardig Nederlands sprak voor de tijd die ik hier was. Ze zochten iemand die leergierig was en hard kon werken. Ik kreeg een kans. Mijn woordenschat verbeterde supersnel door al die kleine gesprekjes met klanten. Een ui kende ik, maar een sjalotje? Venkel? Klanten omschreven wat ze bedoelden en binnen een paar maanden wist ik het allemaal.”

Genocide

Inmiddels was het 3 augustus 2014. Het gezin was net een dag op vakantie in Duitsland, op bezoek bij familie. “De volgende ochtend werden we wakker en zagen we op Facebook dat Islamitische Staat Sinjar was binnengevallen en iedereen vermoordde.”

In de regio Sinjar woonden veel yezidi’s. IS wilde de yezidi’s uitroeien vanwege hun geloof, ze zijn niet moslim. Duizenden mannen werden vermoord, vrouwen en meisjes als slaaf verkocht en jongens in IS-trainingskampen gestopt. Dit overkwam ook familie van Wahhab. Een nicht en een tante met hun gezinnen werden vermoord of meegenomen door IS.

“We zagen vreselijke berichten en gingen meteen naar huis en probeerden mensen te bereiken. Met sommigen kregen we contact, bijvoorbeeld met oma, maar anderen konden we niet bereiken. We voelden ons zo machteloos. Via een taalmaatje van mijn moeder deden we een interview in de lokale krant, om ook in Nederland mensen bewust te maken van deze genocide.”

“Terwijl mijn volk werd opgejaagd en uitgemoord, bleef ik werken. Ik was een paar keer geïnterviewd en mensen herkenden me van tv of uit de krant. Ze staken me een hart onder de riem. Als ik achter de kassa zat, zeiden ze ‘sterkte’. Dat soort dingen. Werken was afleiding en ik haalde er steun uit.”

Na de genocide richtte hij de stichting NL Helpt Yezidis op, om zich in te zetten voor alles wat hij kon doen voor zijn volk. Een paar weken later ging hij nog één keer terug naar Noord-Irak. Voor het EO-programma ‘Dit is de dag’ bezocht hij het gebied dat net door IS was verlaten, om zijn familie te zoeken. “Ondanks heel veel weerstand van mijn ouders ben ik toch gegaan. Het was een heftige, maar belangrijke reis. Ik vond mijn oom en heb met mijn oma geknuffeld. Daarna ben ik nooit meer teruggegaan. Dat wil ik ook niet meer. Ik wil niet meer in een land zijn waar ik niet welkom ben.”

Inzet voor vergeten volken

Hij wilde zich wel blijven inzetten voor zijn volk en voor andere volkeren die vergeten lijken te zijn. Daarom begon hij als tolk en vertaler. Wahhab sprak meerdere talen: Arabische accenten, klassiek Arabisch, Koerdisch, Engels en Nederlands. Hij vertaalde voor vluchtelingenprogramma’s, en later voor documentaires en artikelen.

Tegelijkertijd studeerde hij en haalde hij via het volwassenenonderwijs eerst zijn vmbo-diploma, daarna zijn havo. Hij wilde zijn droom waarmaken, piloot worden, en hij begon aan een Aviation-opleiding aan de Hogeschool van Amsterdam.

Maar die droom veranderde. Steeds vaker ging hij in gesprek met politici over de situatie van yezidi’s en andere vluchtelingen. Met zijn stichting en onder meer stichting Vluchteling lobbyde hij voor verschillende moties. Drie zijn uiteindelijk aangenomen door een meerderheid in de Tweede Kamer.

Politieke ambities

Door een campagne met VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR en een bekend ijsmerk heeft hij het voor elkaar gekregen dat vluchtelingen met een videoverbinding het aanmeldgesprek konden doen als het hen niet lukte naar een ambassade te komen. De leefomstandigheden van de yezidi’s in Irak werden verbeterd, zoals de wederopbouw van kampen in Sinjar. Ook heeft de Tweede Kamer toegezegd dat er traumaverwerking mogelijk is voor tot slaaf gemaakte vrouwen en kinderen die naar Nederland waren gevlucht. 

Zijn politieke ambitie groeide en hij stopte met zijn opleiding. “Ik haalde toch alleen maar onvoldoendes”, lacht Wahhab.

Er zat een vuur in hem dat niet doofde. Geloof is energie, zegt hij. Hij begon een nieuwe studie. Dit keer een bachelor mondiale politiek, want als hij zijn idealen wilde waarmaken, kon dat het beste in de politiek. Hij plakte er een master politieke wetenschappen in internationale betrekkingen aan vast aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. In coronatijd zat hij voornamelijk in de studieboeken.

Met succes. In november is de diploma-uitreiking. Als het aan Wahhab ligt, gaat hij de politiek in, met het uiteindelijke doel om diplomaat te worden. “Ik heb verschillende rolmodellen, zoals Pieter Omtzigt, die zich hard maakte voor de yezidi’s. Maar ook Dilan Yesilgöz, die ook als nareiziger naar Nederland is gekomen.” 

Hij is druk met solliciteren en heeft goede hoop. “Er staan nogal wat vacatures open bij politieke partijen”, lacht hij. Waar hij zijn brieven naartoe gaat sturen, wil hij niet zeggen. “Maar hopelijk zie je me over een paar maanden bij een mooie partij.”

Zondaginterview

Elke zondag publiceren we een interview in tekst en foto’s van iemand die iets bijzonders doet of heeft meegemaakt. Dat kan een ingrijpende gebeurtenis zijn waar diegene bewonderenswaardig mee omgaat. De zondaginterviews hebben gemeen dat het verhaal van grote invloed is op het leven van de geïnterviewde.

Ben of ken jij iemand die geschikt zou zijn voor een zondaginterview? Laat het ons weten via dit mailadres: zondaginterview@rtl.nl

Lees hier de eerdere zondaginterviews.