Wat is er precies gebeurd?

Op woensdag 23 augustus in de vooravond vloog een Embraer Legacy 600-vliegtuig met registratienummer RA-02795, dat Wagner-leider Jevgeni Prigozjin als privéjet gebruikt, van de Russische hoofdstad Moskou naar Sint-Petersburg. “Er waren geen indicaties dat er iets mis was met het toestel”, volgens Ian Petchenik van trackingsite Flightradar24. Maar na ongeveer een halfuur in de lucht, daalde en klom het toestel om 18.19 uur lokale tijd (17.19 uur Belgische tijd) een paar keer vlug, voor het om 18.20 razendsnel hoogte verloor. “Wat er ook gebeurde, het gebeurde snel”, aldus Petchenik. “Mogelijk worstelden ze daarna nog met het vliegtuig.”

Op niet-geverifieerde beelden is te zien hoe een vliegtuig naar beneden tuimelt, met een rookpluim achter zich aan. Het toestel stortte neer in een veld nabij het dorp Kuzhenkino in de Tver-regio, zo’n 300 kilometer ten noordwesten van Moskou. Beelden tonen hoe de brokstukken in brand stonden.

Kort nadien draaide een tweede privéjet dat gelinkt is aan Prigozjin en dat ook op weg leek naar diens thuisbasis Sint-Petersburg, terug naar Moskou, waar het landde.

Wat weten we over de slachtoffers?

Niemand overleefde de vliegtuigcrash. Tien lichamen werden in de loop van de avond geborgen, bevestigde het Russische ministerie van Noodsituaties.

De Russische luchtvaartautoriteit Rosaviatsia meldde dat volgens luchtvaartmaatschappij MNT-Aero LLC zeven passagiers en drie bemanningsleden op de passagierslijst stonden, en bevestigde later dat zij ook effectief aan boord van het toestel zaten. Het gaat om passagiers Jevgeni Prigozjin, Dmitry Oetkin, Valeriy Chekalov, Sergey Propustin, Evgeniy Makaryan, Aleksandr Totmin en Nikolay Matuseev en commandant Aleksei Levshin, copiloot Rustam Karimov en stewardess Kristina Raspopova.

Telegram-kanalen gelinkt aan Wagner, waaronder de accounts ‘Wagner Group’ en ‘Grey Zone’, bevestigden woensdagavond het overlijden van Jevgeni Prigozjin (62) – al zei ‘Wagner Group’ nadien nog dat het het nieuws weigerde te geloven. Intussen vormden de lichten van het Wagner-gebouw in Sint-Petersburg een kruis, en werden er bloemen en andere eerbetonen neergelegd.

Prigozjin was de leider en medeoprichter van het huurlingenleger Wagner, dat sinds 2014 in verschillende landen Russische belangen verdedigde. Als bondgenoot van Vladimir Poetin forceerde hij met zijn troepen tijdens de oorlog in Oekraïne cruciale doorbraken, maar hij uitte sinds de inval ook geregeld kritiek op het “incompetente” Russische regime en leger.

Op 23 juni leidde hij een kortstondige gewapende muiterij van Wagner-troepen richting Moskou, waarbij ook Russische legerhelikopters werden neergeschoten en verschillende doden vielen. Prigozjin zou voor Moskou bereikt werd een deal gesloten hebben met Poetin en werd verbannen naar Wit-Rusland – hetzelfde vliegtuig dat nu neerstortte zou hem toen naar Wit-Rusland vervoerd hebben. Zijn lot was sindsdien onduidelijk en hij dook weer op in Rusland. Maandag werd nog een videoboodschap gepost die hij in Afrika zou hebben opgenomen.

Dmitry Oetkin, met roepnaam Wagner, stond mee aan de basis van de Wagner-groep, waarvan hij de commandant was. Hij organiseerde mee de muiterij. Telegram-kanalen gelinkt aan Wagner bevestigden zijn overlijden.

LEES OOK. Het ‘spook van Wagner’ laat van zich horen: onzichtbaar sinds 2016, maar nu pakt hij uit met onversneden dreigement

Valeriy Chekalov was een rechterhand van Prigozijn. Over de andere slachtoffers is nog weinig geweten, maar accounts gelinkt aan Wagner op Russische sociale media suggereren dat meerdere Wagner-kopstukken aan boord van het neergestorte toestel zaten.

Wat weten we over de oorzaak?

Officieel is nog niets bekend over de oorzaak van de vliegtuigcrash. Het Russische Onderzoekscomité is een “strafrechtelijke zaak” gestart op basis van artikel 263 van het Russische strafrecht: inbreuken op de regels van de verkeersveiligheid en luchtvaart. De Russische luchtvaartautoriteit Rosaviatsia is “een onderzoek begonnen naar de omstandigheden en oorzaken” van de crash en heeft daarvoor een speciale commissie opgericht.

Volgens de Braziliaanse vliegtuigmaker Embraer hield het bedrijf zich aan de internationale sancties en voerde het al sinds 2019 geen onderhoud meer uit op het toestel. De Embraer Legacy 600 had in ruim twintig jaar dienst slechts één ongeval, dat te wijten zou zijn geweest aan een menselijke fout.

Anonieme bronnen vertelden aan Russische media dat het vliegtuig neergeschoten zou zijn door een of meerdere luchtafweerraketten. Ook volgens Oekraïense media werd het vliegtuig neergeschoten door Russisch luchtafweergeschut. Dat kon niet bevestigd worden.

Op de socialemediakanalen gelinkt aan Wagner klinkt het dat de patriotten Prigozjin en Utkin stierven door “de acties van verraders van Rusland”. Sommige aanhangers wijzen met de vinger naar Rusland, anderen naar Oekraïne.

Wat zijn de reacties?

Vanuit het Kremlin of het Russische ministerie van Defensie kwam nog geen reactie op de feiten. Poetin gaf woensdagavond een toespraak op een herdenking voor de Slag bij Koersk, een veldslag tijdens de Tweede Wereldoorlog, maar vermeldde de crash niet.

Buiten het Russische regime reageert niemand verbaasd dat Prigozjin omgekomen zou zijn en velen suggereren Russische betrokkenheid. De Wagner-opstand die Prigozjin leidde tegen het Russische regime werd beschouwd als een vernedering voor Vladimir Poetin en er werd alom wraak verwacht. Het zou lang niet de eerste keer zijn dat een opposant van Poetin in verdachte omstandigheden om het leven komt.

Adviseurs van de Oekraïense president Volodimir Zelenski suggereren alvast dat Rusland Prigozjin vermoord heeft. Zo zei Michajlo Podoljak aan het Duitse boulevardblad Bild: “Prigozjin heeft op het moment dat hij 200 kilometer voor Moskou halt hield, zijn eigen doodsvonnis ondertekend. De opstand van Prigozjin in juni heeft Poetin echt bang gemaakt en dat ging ongetwijfeld gevolgen hebben, want Poetin vergeeft niemand die hem bang maakt.”

Podoljak insinueert in het interview dat het mogelijk om een moordcomplot gaat. Als die hypothese bevestigd wordt, gaat het om een “demonstratieve eliminatie” en “een direct signaal aan de elites (…) dat de brutale moorden op het ‘eigen volk’ in Rusland begonnen zijn”. Moskou stuurt volgens Podoljak ook een signaal naar zijn leger “dat elk gebrek aan loyauteit met de dood bestraft wordt”.

Adviseur Anton Gerashchenko schreef dan weer op X, het voormalige Twitter: “Vandaag is het exact twee maanden geleden dat de muiterij van Prigozjin begon. Ook symbolisch: er stierven tien mensen in de crash van vandaag, exact evenveel als het aantal mensen dat stierf in het Russische militaire vliegtuig dat op 24 juni werd getroffen door Wagner-huurlingen.”

Eerder zeiden het Witte Huis en later ook de Amerikaanse president Joe Biden dat hij niet verrast is door het overlijden van Prigozjin. Op de vraag of hij denkt dat Poetin achter de crash zit, antwoordde de Amerikaanse president “dat er in Rusland niet veel gebeurt waar Poetin niet achter zit”. Hij voegde echter ook toe niet voldoende te weten om echt een antwoord te geven. In juli had hij gezegd dat als hij Prigozjin was, hij voorzichtig zou zijn met wat hij at.

LEES OOK. Biden beweert dat “Poetin de oorlog al heeft verloren” en waarschuwt Prigozjin: “Ik zou voorzichtig zijn met wat ik eet”

Ook in onder meer het Verenigd Koninkrijk suggereren regeringsleden dat Rusland Prigozjin heeft vermoord. Zo schreef Alicia Kearns, hoofd van de parlementaire commissie voor buitenlandse zaken, op X: “De snelheid waarmee de Russische regering heeft bevestigd dat Jevgeni Prigozjin in een vliegtuig zat dat neerstortte tijdens een vlucht van Moskou naar Sint-Petersburg zou ons alles moeten vertellen wat we moeten weten. Berichten dat de Russische luchtverdediging het vliegtuig heeft neergeschoten, suggereren dat Poetin een zeer luide boodschap stuurt.”

Ook klinkt het: “Voor Poetin is er één onvergeeflijke zonde: het verraad van Poetin en Rusland. Hij jaagt op degenen die hij als verraders beschouwt (…). Nu is Jevgeni Prigozjin aan die lijst toegevoegd, waarmee een einde komt aan de vernedering van Poetin.”

Pools minister van Buitenlandse Zaken Zbigniew Rau zei dan weer aan nieuwszender TVP Info: “We zouden grote moeite hebben om iemand te noemen die intuïtief zou denken dat dit toeval was. Het is nu eenmaal zo dat politieke tegenstanders die Vladimir Poetin als een bedreiging voor zijn macht beschouwt, niet op natuurlijke wijze sterven.”