Er werken steeds meer zzp’ers in de zorg. Zij kunnen onder andere ziekenhuizen en verpleeghuizen met personeelstekorten helpen het rooster te vullen. Tegelijkertijd houdt deze groei het probleem juist in stand, want meer zzp’ers betekent minder zorgmedewerkers in loondienst. Wat is de oplossing voor het tekort aan zorgpersoneel? Juist meer of minder zorg-zzp’ers? Stand van Nederland: Generatie Next zoekt het uit.

Zorginstellingen krijgen roosters steeds moeilijker rond en zien zich genoodzaakt de veel duurdere zzp’er in te huren. Deskundige duurzame inzetbaarheid Evelien van Leeuwen zet zo haar vraagtekens bij dit systeem. De eerste signalen van een zorginfarct zijn al zichtbaar, geeft zij aan. Ze doelt daarmee op de (tijdelijke) sluiting van de spoedeisende hulp of operatiekamers op verschillende locaties, vanwege een tekort aan verpleegkundigen of operatieassistenten. “Sommige ziekenhuizen moeten zelfs de deuren sluiten omdat zij het financieel niet rond krijgen.”

Vicieuze cirkel

Dit probleem ervaart ook bestuurder van ouderenzorgorganisatie De Rijnhoven Marjolein Zanen. Zij moet structureel zzp’ers inzetten om de roosters rond te krijgen. “Wij moeten 20 procent laten invliegen vanuit de zzp-schil. Dat heeft een behoorlijke impact op het vaste team.” Zo pakken zzp’ers administratieve taken niet zo snel op, of vullen ze teamrollen niet even gemakkelijk in als vaste medewerkers. Dat legt extra druk op de vaste zorgverleners en dat gaat weer ten koste van de zorg die zij aan bewoners willen verlenen.

Volgens Zanen geven haar vaste medewerkers aan een extra stap te zetten als zij staan ingeroosterd met een zzp’er. “Zij ervaren dan hogere druk en hogere verantwoordelijkheid. Dat leidt tot overbelasting, waardoor verzuim toeneemt en je nog meer zzp’ers nodig hebt. Dan komen wij in een vicieuze cirkel terecht die wij graag willen doorbreken.”

Vlaamse ontmoedigingsmaatregel

In Vlaanderen hebben ze iets bedacht om het toenemend aantal zorg-zzp’ers de kop in te drukken. Freelancers in bijvoorbeeld de ouderenzorg worden niet meer volledig vergoed door de overheid. Zij zijn daarom erg duur om in te huren. Het idee is dat zij, omdat ze weinig opdrachten krijgen en inkomsten mislopen, sneller kiezen voor een vast dienstverband.

Veel zorginstellingen in Vlaanderen hebben nu echter kamers leeg staan. Niet omdat er te weinig ouderen zijn die zorg nodig hebben, integendeel zelfs. De vraag is groot, maar veel instellingen hebben simpelweg onvoldoende personeel en bij de zuiderburen nemen ze geen zzp’ers aan omdat die te duur zijn geworden. Dus lost de ontmoedigingsregel eigenlijk wel het arbeidstekort op? “Nee”, concludeert Johan Staes van Vlaams Onafhankelijk Zorgnetwerk. “Wij moeten als werkgever onderzoeken wat mensen motiveert om als freelancer aan de slag te gaan. Is dat voor een betere work-life-balance, een hoger salaris of omdat zij dan een bedrijfsauto krijgen?” Als dat het geval is, pleit Staes ervoor dat zorginstellingen meer mogelijkheden moeten krijgen dit ook aan vaste werknemers aan te kunnen bieden.

Te veel focus op instroom

Ontmoedigen zoals in België heeft enorme nadelen, zo blijkt. Alleen maar focussen op instroom, wat veel zorginstellingen doen, is ook niet de oplossing volgens Van Leeuwen. Het behouden van zorgmedewerkers is volgens haar de sleutel tot de oplossing. “Daarop inzetten is ontzettend belangrijk en daar is nog veel winst te behalen.”

Dat vergt inlevingsvermogen van werkgevers. Want wat willen zorgmedewerkers precies? Hoe zorg je ervoor dat zij liever in vast dienstverband werken? Daar heeft Peter-Willem van Lindenberg, financieel directeur Franciscus Gasthuis, een antwoord op. Hij ziet bij zijn zorginstelling namelijk dat het aantal vaste medewerkers toeneemt. “Vaak is salaris een onderdeel, maar het belangrijkste is autonomie. Vrijheid en regie om niet altijd die irritante diensten te draaien”, concludeert Van Lindenberg.

Het komt erop neer dat zorgmedewerkers meer zeggenschap moeten krijgen over hun rooster. Ofwel: zelfroostering. “Wij zien dat dit helpt. Dan kun je met elkaar afstemmen wie wanneer vrij heeft en wie wanneer welke nachtdienst draait”, noemt Van Lindenberg als voorbeeld. Het neemt echter niet de flexibiliteitsbehoefte weg. Sommige zorgverleners werken namelijk graag op meerdere plekken. “Daar doen wij in de regio veel aan. Wij werken met alle zorginstellingen samen, zodat je makkelijker voor diverse organisaties kan werken. Maar je blijft dan wel behouden voor zorg in deze regio.”

Zzp’ers de oplossing of het probleem

Terugkomend op de hoofdvraag. Zijn zzp’ers het probleem of de oplossing voor het personeelstekort in de zorg? “Voor ons een probleem”, zegt Van Lindenberg. “Soms hebben wij te veel zzp’ers omdat wij de roosters niet rondkrijgen. Tegelijkertijd is dat dan de oplossing, omdat wij anders niet de zorg kunnen verlenen die wij willen. . Maar zoals het zzp-schap in de zorg nu is geregeld, is het op lange termijn geen houdbare kaart.”

Steeds meer jonge mensen kiezen voor werken als zzp’er. Zeker in de zorg zet die trend sterk door: millennials willen hun eigen werktijd indelen. Intussen plaatst het zorginstellingen – die toch al kampen met personeelstekorten – voor roosterproblemen en stijgende kosten. Zzp, vloek of zegen? Elif Istiman onderzoekt het in Stand van Nederland: Generatie Next. Je ziet deze aflevering zaterdagavond om 22:00 op NPO 2! Eerdere afleveringen zie je hier, op NPO Start.

Door: Vick ten Wolde