De ECB verhoogde donderdag haar beleidsrente van 2,5 procent naar 3,0 procent. Dit is de vijfde renteverhoging sinds afgelopen zomer na jaren met lage of zelfs negatieve rentes. Hoe snel merken wij wat van zo’n renteverhoging?

“Bij financiële instellingen, op beurzen en bij consumenten speelt meer dan alleen de ECB-rente”, zegt econoom Bert Colijn van ING. “Daardoor is moeilijk te voorspellen hoe direct een hogere ECB-rente impact heeft op jou en mij. Dat blijft ook lastig voor de ECB zelf. “

Op de beurs was de renteverhoging wel het snelst zichtbaar. Daar rekenen beleggers al op hogere rentes voordat ze er zijn. Zo liepen obligatierentes al vanaf begin 2022 op, een half jaar voor de eerste ECB-renteverhoging.

Het belangrijkste doel van de renteverhogingen van centrale banken is het beteugelen van de inflatie, zodat prijzen ook voor consumenten minder hoeven stijgen.

Volgens de ECB is 2 procent inflatie een ideaal percentage. In de afgelopen jaren probeerde de ECB met renteverlagingen de inflatie juist richting 2 procent te verhogen. Nu moet de inflatie in heel Europa omlaag door geld lenen minder aantrekkelijk te maken met hogere rentes.

Maar een direct effect is onzeker, erkende Klaas Knot van De Nederlandsche Bank (DNB) onlangs. “Die renteknop waar de ECB aan kan draaien, geeft uiteraard geen volledige controle over de inflatie. Dat zagen we bij de lage inflatie die we lange tijd kenden, en dat zien we nu ook bij de hoge inflatie.”

Colijn merkt op dat de hoge inflatie vooral komt door hogere prijzen voor energie, containerhandel en computerchips. “Daar heeft de ECB niet direct vat op. Maar die prijzen zijn weer gedaald, terwijl de inflatie nog hoog is. Daarom probeert de bank zo voorzichtig mogelijk de inflatie af te remmen om schokken op financiële markten en schade aan de economie te voorkomen. Een hogere rente kan namelijk zorgen dat de economische groei ook in het geding komt.”

Colijn denkt dat als lonen dit jaar harder oplopen dan verwacht, de inflatie langzamer zal afnemen.

Sinds de renteverhogingen van de ECB keren ook langzaam rentes op spaartegoeden weer terug. Afgelopen zomer kreeg je op vrij opneembaar spaargeld nog praktisch geen rente. Inmiddels bieden de grote banken 0,5 procent en prijsvechters al 1,5 procent.

Als je je geld wat langer vastzet, bijvoorbeeld vijf jaar, dan zijn percentages van 2 à 3 procent normaal. Dat zijn nog steeds relatief lage percentages, maar langzaam klimmen rentepercentages omhoog. Net zoals ze eerder langzaam omlaag gingen.

Lenen wordt juist minder aantrekkelijk. Vooral voor bedrijven, die daardoor minder investeringen kunnen doen. En dat kan de inflatie weer afremmen.

Geld lenen voor je huis wordt ook duurder. Mede door de hogere ECB-rente zijn hypotheekrentes bij de meest gekozen looptijd van tien jaar in het afgelopen jaar gestegen van ruim 1 procent naar ruim 4 procent.

Huizenbezitters merken het effect van de stijgende rente nu vaak nog niet. Velen hebben geprofiteerd van lage rentes van de laatste jaren en die soms wel twintig jaar vastgezet.

Maar kopers merken de hogere rente wel. Zij kunnen daardoor nu minder geld lenen. Om die reden zullen huizenprijzen dit jaar waarschijnlijk dalen met ongeveer 4 procent, zo voorspelde Rabobank onlangs. Experts vrezen dat door dalende huizenprijzen en duurdere hypotheken ook nieuwbouwprojecten onder druk komen te staan.

Stijgende rentes zijn doorgaans niet goed voor aandelenkoersen. Want dan wordt het minder aantrekkelijk om geld te lenen en te investeren. Daardoor wordt de economie wat afgeremd. Ook zijn toekomstige winsten minder waard bij een hogere rente. Daardoor waren technologiebedrijven in 2022 de grootste verliezers op de beurs.

Ook obligatiekoersen dalen hard bij een stijgende rente. Obligaties, schuldpapier van bedrijfs- of staatsleningen, met een lagere rente uit het verleden worden minder waard. Dat merken beleggers, maar dat merkte ook de geplaagde Amerikaanse Silicon Valley Bank deze week. Nieuwe obligaties worden wel weer aantrekkelijker voor beleggers omdat je een hogere rente krijgt op geld dat je uitleent aan bedrijven of overheden.

Verder heeft de rente ook ook nog invloed op de wisselkoers. Colijn: “Als in Europa de rente omhooggaat, wordt de euro voor beleggers en investeerders aantrekkelijker. En dat kan veel effecten hebben, bijvoorbeeld dat Europeanen wat minder betalen voor olie omdat dat in dollars wordt afgerekend.”

Voor pensioenfondsen hebben stijgende rentes twee kanten. Aan de ene kant zorgt een hogere rente voor lagere aandelen- en obligatiekoersen en worden beleggingen van pensioenfondsen dus minder waard. In het afgelopen jaar leden grote pensioenfondsen hoge beleggingsverliezen van honderden miljarden. Daardoor kromp het vermogen van de fondsen.

Maar de in de toekomst uit te keren pensioenen, worden bij hogere rentes ook minder waard. Om 1000 euro pensioen uit te keren in 2050 hoef je bij een hogere rente nu minder geld in kas te hebben. De waarde van pensioenuitkeringen voor de toekomst daalde zo nog harder dan de waarde van het belegd vermogen. En dat deed de dekkingsgraden stijgen. Zo konden pensioenuitkeringen bij sommige fondsen begin dit jaar wel met 10 procent of meer omhoog.

In het nieuwe pensioenstelsel dat aanstaande is zal de pensioenuitkering juist nadrukkelijker worden verhoogd of verlaagd op basis van beleggingsresultaten en minder op basis van renteschommelingen.