Het gebruik van meer dan tweehonderd werkzame stoffen is verboden of sterk beperkt in de Europese Unie, wegens hun problematische effecten op de gezondheid of het milieu. Maar de uitvoer ervan naar niet-EU-landen is niet verboden, en veel EU-landen produceren dergelijke stoffen nog voor export. 

België is geen onbelangrijke speler in die handel, zegt Suzy Serneels van Broederlijk Delen. “Ons land behoort, samen met Frankrijk, Duitsland en Spanje, tot de belangrijkste exporteurs van verboden pesticiden naar landen buiten de Europese Unie”, stelt ze. Volgens het onderzoek van de ngo’s exporteerde België in de periode 2013-2020 zestien verschillende verboden werkzame stoffen naar meer dan zeventig landen. 

Gewasbescherming

Bijna de helft van de productie in België gaat over 1,3-dichloorpropeen, een gewasbeschermingsmiddel dat sinds 2009 verboden is in de EU en als potentieel kankerverwekkend wordt beschouwd. “Het wordt rechtstreeks in de bodem geïnjecteerd (waardoor alle levende organismen worden gedood en het water wordt verontreinigd) van gewassen als bananen, wortelen en andere groenten”, aldus het onderzoek.

Het wordt vanuit België voornamelijk uitgevoerd naar Japan, de Verenigde Staten, Honduras en Chili. Daarna volgt acetochloor (gemiddeld 2.000 ton per jaar), een herbicide voor de maïsteelt die grotendeels voor Oekraïne bestemd is. “Het is geclassificeerd als kankerverwekkend en hormoonverstoorder”, luidt het. In België is er bijvoorbeeld ook nog de “grootste Europese productie van verboden neonicotinoïde” (meer bepaald thiamethoxam), een insecticide die in verband wordt gebracht met bijensterfte.

“Deze handel in giftige werkzame stoffen ondermijnt de biodiversiteit, de veerkracht van voedselsystemen en uiteindelijk de voedselzekerheid”, vinden de zes ngo’s. Ze wijzen niet alleen op de schadelijke gevolgen ervan op het milieu en de landbouwers en landbouwsters in de ontvangende landen, maar ook op wat zij noemen de gifcyclus: resten van de gebruikte pesticiden komen uiteindelijk ook weer bij ons terecht, in ons voedsel. “Volgens een studie uit 2020 werden in 5.800 monsters van in de EU ingevoerde levensmiddelen 74 verboden werkzame stoffen aangetroffen”, zo staat in het onderzoek. “De meest verontreinigde levensmiddelen waren thee en tropische vruchten.”

Exportverbod

Een Europees exportverbod wordt overwogen, maar de niet-gouvernementele organisaties roepen België op om daar niet op te wachten. Ook in Frankrijk geldt er bijvoorbeeld al een exportverbod. De federale ministers van Leefmilieu Zakia Khattabi (Ecolo) en van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) werken aan een koninklijk besluit in die zin. “Indien de producten niet mogen gebruikt worden op Europese grond is het ondenkbaar dat we die daarbuiten blijven uitvoeren”, zei Khattabi daar eerder over. “De gezondheid van mens maar ook van het milieu worden zwaar aangetast door deze gevaarlijke pesticiden.” Volgens het ontwerp van koninklijk besluit zou het verbod in het najaar in werking kunnen treden.